Ở 5 điểm di sản văn hóa thế giới của Hải Phòng có tới 2 điểm có giếng cổ giàu giá trị văn hóa, lịch sử. Đó là giếng Ngọc ở Côn Sơn và giếng Mắt Rồng ở đền Kiếp Bạc.
Nước giếng Mắt Rồng được sử dụng trong các nghi lễ truyền thống tại đền Kiếp Bạc. ẢNH: THÀNH CHUNG
Huyền tích kỳ bí
Theo dân gian, giếng Ngọc là huyệt mạch có ý nghĩa quan trọng về tâm linh của khu di tích Côn Sơn. Đây là tụ mạch của nước nguồn từ núi Kỳ Lân.
Giếng Ngọc nằm kế bên Lầu Quán Thế Âm và nằm phía sau chùa Côn Sơn. Truyền thuyết kể rằng, đầu thế kỷ 13, trụ trì chùa Côn Sơn là Huyền Quang tôn giả - vị tổ thứ 3 của thiền phái Trúc Lâm thời Trần. Sau khi xây dựng chùa Côn Sơn với nhiều công trình kiến trúc quy mô, hoành tráng và hàng trăm pho tượng Phật nguy nga lộng lẫy…, sư tổ vẫn trăn trở vì chùa còn thiếu nguồn nước thanh tịnh cho việc cúng lễ và mộc dục tượng pháp. Một đêm rằm tháng 7, Tổ Huyền Quang mơ thấy một tiên ông râu tóc bạc phơ, tay chống gậy trúc, tự xưng là “Chủ thần long mạch núi Côn Sơn”.
Tiên Ông dẫn sư tổ về sau chùa, chỉ cho viên ngọc sáng lấp lánh dưới lùm cây. Tổ Huyền Quang định với tay nhặt viên ngọc thì tiếng chuông chùa vang lên làm ông tỉnh giấc. Trời sáng, nhà sư kể lại giấc mơ lạ cho các tăng ni nghe rồi cùng lên núi xem chỗ có viên ngọc. Khi phát quang bụi rậm thấy hiện ra mạch nước trong vắt. Nếm thử thấy nước ngọt, mát, người khoan khoái lạ thường, Tổ Huyền Quang cho khơi sâu, mở rộng, dùng đá kè thành giếng và đặt tên là giếng Ngọc.
Giếng Mắt Rồng nằm cách mặt sau nghi môn của di tích đền Kiếp Bạc chừng 12 m. Theo Ban Quản lý di tích Côn Sơn - Kiếp Bạc, giếng được hình thành do mạch nước ngầm của dãy núi Rồng chảy ra. Sự xuất hiện của giếng Mắt Rồng gắn liền với tướng Yết Kiêu, một gia tướng thạo sông nước của Trần Hưng Đạo.
Truyền thuyết kể lại rằng, khi Trần Hưng Đạo chuyển từ thung trong ra thung ngoài, Yết Kiêu đã phát hiện ra mạch nước ngầm này. Tương truyền, một hôm Trần Hưng Đạo cùng Yết Kiêu đứng ở đại bản doanh Vạn Kiếp quan sát địa thế, núi rừng, chợt Yết Kiêu thấy lấp lánh một vệt sáng, đến gần phát hiện ra vũng nước tròn, sâu, nước trong vắt.
Múc nước uống thấy trong người khoan khoái lạ thường, Trần Hưng Đạo bèn chắp tay vái tạ thần linh đã ban cho nguồn nước quý và lệnh cho quân sĩ khơi thông, mở rộng mạch nước, dùng gạch đá kè thành giếng để giữ nước phục vụ binh sĩ. Quân lính nhà Trần khi uống nước từ giếng như được tiếp thêm sức mạnh mỗi khi ra trận.
Theo những tư liệu còn giữ được tại Ban Quản lý di tích Côn Sơn - Kiếp Bạc, thời vua Tự Đức, một số văn bia đề cập đến quá trình tu sửa đền Kiếp Bạc, trong đó có nói đến một chiếc giếng cổ, tức giếng Mắt Rồng.
Nguồn nước mát lành
Những ngày này, du khách thập phương đã tấp nập về với Lễ hội mùa thu Côn Sơn - Kiếp Bạc năm 2025. Ai đến với di tích Kiếp Bạc, đều ít nhất một lần dừng chân bên giếng cổ Mắt Rồng. Nhiều người đi qua khu vực này đều dừng chân, đứng lặng để cầu những điều tốt đẹp.
Du khách tới giếng Ngọc ở Côn Sơn đều muốn tự múc một gáo rửa tay, rửa mặt, thậm chí uống để cầu may. ẢNH: THÀNH CHUNG
Chị Nguyễn Thị Hằng ở phường Tân An, tỉnh Bắc Ninh cho biết: “Đã nhiều năm nay, năm nào tôi cũng dự lễ hội đền Kiếp Bạc. Tới đây, tôi thường dừng chân ở giếng cổ Mắt Rồng để cầu chúc cho bản thân, gia đình sức khỏe, may mắn, bình an”.
Năm 1985, do nhận thức chưa đúng về chống mê tín dị đoan, vị trí của giếng không thuận cho việc đi lại nên giếng đã bị lấp. Đến năm 1997, đáp ứng nguyện vọng của nhân dân, giếng được khôi phục, sâu 2 m, lòng kè gạch chỉ, sau đó quây đá xanh phía trên, cao 80 cm tạo thành giếng. Mặt ngoài thành có trang trí “lưỡng long chầu nhật”.
Năm 2005, giếng được tu bổ. Từ lòng giếng đào rộng ra 50 cm, lớp ngoài có kè gạch chỉ để gia cố, mặt trong kè đá cuội nhằm tạo vẻ cổ kính nhưng vững chắc.
Ngày nay, giếng Mắt Rồng vẫn luôn cho nguồn nước dồi dào, tinh khiết. Nước giếng chủ yếu được dùng trong các nghi lễ của đền Kiếp Bạc. Đặc biệt, nước giếng thường được sử dụng như một nguồn nước quý để pha trà sen Kiếp Bạc. “Chỉ có nước giếng Mắt Rồng ở đền mới pha được trà sen Kiếp Bạc cho chất lượng thơm ngon, tinh khiết nhất. Hằng ngày và nhất là những dịp đặc biệt như lễ hội này, trà sen pha bằng nguồn nước giếng Mắt Rồng đều được dâng lên Đức Thánh”, chị Đinh Thị Liên, nhân viên Ban Quản lý di tích Côn Sơn - Kiếp Bạc cho biết.
Còn đối với giếng Ngọc ở di tích Côn Sơn, dù nằm trên sườn núi cao gần 200 m so với mực nước biển nhưng giếng chưa khi nào cạn nước. Dòng nước mát lành, linh thiêng bền bỉ suốt 700 năm qua hội tụ linh khí đất trời. Không chỉ được dùng vào các lễ tiết của chùa, nước giếng còn phục vụ khách hành hương. Nhiều du khách mang sẵn chai, lọ để xin nước giếng Ngọc về tẩy bụi trần, cầu mong sức khoẻ, vạn sự an lành.
Từ tam quan tản bộ thăm chùa rồi leo qua các bậc đá xanh, khi du khách vừa thấm mệt thì gặp ngay giếng Ngọc. Ai cũng dừng lại muốn tự tay kéo một gầu nước trong veo lên rửa mặt, xua tan mệt mỏi, lấy lại tinh thần sảng khoái. Nhiều người nhấp một ngụm nước để cảm nhận rõ sự trong lành, mát ngọt mà núi rừng Côn Sơn ban tặng. Du khách quan niệm, lấy nước giếng Ngọc uống cho vơi đi muộn phiền và hy vọng dòng nước sẽ mang đến sức khỏe dồi dào.
Từ năm 1995, giếng Ngọc được tôn tạo, quanh thành giếng kè đá hộc. Hiện du khách đến đây đều có ý thức giữ gìn viên ngọc quý này, không còn vứt tiền lẻ xuống giếng như trước.
THU HƯƠNG